>> VTC14 xin lỗi và đình chỉ ê kíp sản xuất phóng sự “khói trắng shisha“
> > Những cái nhất... kệch cỡm nhất ở Việt Nam
>> Đừng số 1 về nhậu nữa, xấu hổ lắm!
>> Hà Nội: Nắng rát mặt trên tuyến phố "khuyết" cây xanh>>
Hoàng Hạnh (Thực hiện)
PNTD - Chúng ta rất đau khổ vì nền kinh tế của chúng ta
những năm trước tăng trưởng 7-8% mà năm nay có khi chỉ tăng được 5% thôi, nhưng
chúng ta không hề xấu hổ, không đau khổ trước việc chúng ta chế biến thịt súc
vật chết để bán cho mọi người. Chúng ta chỉ xấu hổ vì nghèo đi mà chúng ta quên
mất xấu hổ vì sự xấu đi về mặt đạo đức. Chuyện đó là chuyện quan trọng hơn tất
cả những gì chúng ta bàn ở trên – ông Nguyễn Trần Bạt.
Chúng ta chưa có kinh nghiệm mô tả sự thật
PV: -Tuần vừa rồi, bài phát biểu ngắn kết thúc năm học của một
giáo viên Trường trung học Wellesley, bang Massachusetts, Mỹ đã được dư luận Mỹ
tiếp nhận như một lời nói thật, một cảnh báo giáo dục: “Các em chẳng có gì đặc
biệt cả”. Xin ông hãy lý giải, tại sao một đất nước tôn trọng tư duy độc lập cá
nhân như Mỹ, lời nhận xét trên đáng lẽ là bình thường nhưng lại được tiếp nhận
một cách cầu thị nồng nhiệt đến vậy?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Điều đó thể
hiện người Mỹ đã thức tỉnh. Từ xưa tới nay, họ luôn luôn coi mình là tiêu
chuẩn, nước Mỹ luôn là "miền đất hứa".
Mặc dù sống khá lâu trong sự thành đạt nhưng khủng hoảng kinh tế
và tài chính hiện nay đã khiến họ bỗng nhận ra tính bình thường của xã hội
mình.
Và đấy là một dấu hiệu vĩ đại của nước Mỹ khi nó còn giữ được
năng lực thức tỉnh, nhận ra chính mình, biết đón chào một ý kiến như vậy.
Tôi hoan nghênh nước Mỹ, hoan nghênh thái độ ấy và hoan nghênh
cả ông thầy dám đưa ra tuyên bố trái với thói quen vốn có của người Mỹ.
Tôi rất thích ví dụ bạn đưa ra và tôi thích câu hỏi này. Tôi đề
nghị trong chừng mực nào đó, báo chí các bạn giúp cho những ông bố và bà mẹ
Việt Nam nên có thái độ này, những cô giáo thầy giáo Việt Nam nên có thái độ
này và các nhà lãnh đạo Việt Nam nên có thái độ này.
Chúng ta cũng nên chào đón thái độ khiêm nhường đó của các nhà
lãnh đạo, của các thầy các cô như người Mỹ đang làm. Đây là một ví dụ tốt, là
một ví dụ mà tôi rất thích, một ví dụ rất đẹp về giáo dục.
PV: - Người Việt mình có câu “thuốc đắng giã tật, sự thật mất
lòng”, theo ông, trên thực tế chúng ta có thói quen nói thật và nghe được lời
nói thật hay không? Tại sao những lời nói thật hay những phản biện lại khó lọt
tai đến thế, trong khi ai cũng tưởng rằng mình cởi mở, sẵn lòng nghe góp ý dù
có… trái với mình đến đâu đi nữa?
Ông Nguyễn Trần Bạt: -
Tôi vừa mới thảo luận với con trai tôi về sự thật và tính hiệu quả của việc mô
tả sự thật. Tôi nghĩ, chúng ta có thể không chê bai sự thật, có thể tôn thờ sự
trung thực nhưng chưa biết cách mô tả sự thật một cách hấp dẫn để con người
biết yêu mến sự thật.
Tôi muốn kể với bạn câu chuyện như thế này. Có hai anh em nhà
nghèo bữa ăn chỉ có cơm không, không có thức ăn gì. Hai anh em bảo nhau, bây
giờ em ăn trước, nhưng để em ăn cho ngon thì anh mô tả sự ngon ngọt của thức ăn
để em có cảm giác ăn ngon.
Cậu anh mô tả con gà quay lên như thế nào, món bò xào như thế
nào, món cá kho như thế nào… Người em tiết hết dịch vị ra và ăn bát cơm không
rất ngon lành. Người em ăn xong, đến lượt người em mô tả cho người anh ăn.
Người em ăn no rồi cho nên chỉ nói một câu đơn giản: ước gì có một con bò để
làm thịt cho anh ăn.
Đấy là hai cách tiếp cận khác nhau đối với một sự thật là người
ta cần phải được hỗ trợ kỹ thuật để ăn cho ngon một bữa cơm nghèo. Một ví dụ
khác: Một vị nhà giàu đi tuyển người thuyết phục người làm như sau: "Bác ở
với người ta, sáng ăn rồi mãi đến chiều mới được ăn. Chứ bác đến ở với nhà em
là cứ sáng ăn - chiều ăn, sáng ăn - chiều ăn". Sáng ăn và chiều ăn là một
sự thật nhưng ở hai cách mô tả này hoàn toàn khác nhau.
Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy, cách mô tả nào hấp dẫn hơn.Sự
thật không phải là một khái niệm đơn giản, sự thật là một khái niệm phức tạp,
có nội hàm phong phú và nó là một trong ba khía cạnh của cái đẹp,chỉ có điều
chúng ta không được rèn luyện, không đủ bản lĩnh, không đủ kinh nghiệm để mô tả
sự thật.
Chúng ta vẫn thường bảo là "thuốc đắng giã tật, sự thật mất
lòng". Sự thật mà biến nó, sắp xếp nó, cân đong đo đếm nó tương đương với
thuốc đắng thì chúng ta là kẻ ngốc nghếch không biết giá trị của sự thật và
không biết cách thể hiện sự thật. Chúng ta phải rèn luyện khả năng biết mô tả
sự thật để làm cho người ta "xơi" nó mà không cảm thấy vị đắng của
thuốc.
Thật không dễ nghe khi sự thật được nói ra xâm phạm tới lợi ích
của người đối thoại. Trong trường hợp này, phải làm rõ, lợi ích của người đó có
chính đáng hay không, nếu có, thì người nói ra sự thật đó có lỗi.
Nếu lợi ích ấy không chính đáng, việc người đó có nghe hay không
là phụ thuộc vào nghệ thuật mô tả của người nói. Nếu lời nói thật được mô tả
một cách hấp dẫn, có văn hóa thì khả năng được tiếp nhận của nó sẽ cao hơn.
Tất nhiên, cũng không loại trừ khả năng, người phải nghe sự thật
có văn hóa thấp mà lại là người mạnh. Chúng ta không bao giờ nên đối thoại với
những người như thế, phải dùng một cách khác, không phải là tiếp cận văn hóa mà
là tiếp cận sức mạnh, sức mạnh của số đông chính nghĩa.
Vì sao phụ huynh Việt Nam tự “đánh lừa” mình?
PV: -Ở Việt Nam, có một nghịch lý đang tồn tại trong việc giáo
dục các cô các cậu học trò nhỏ: Trong nhà thì bố mẹ ông bà ra sức chăm sóc,
chiều chuộng…thầm hy vọng con mình sẽ là “thiên tài” hoặc có tài năng độc
đáo….nhưng ra ngoài xã hội thì chính họ lại rất sợ cụm từ “học trò cá biệt”,
“học sinh đặc biệt”... Hiện tượng này phản ánh điều gì vậy, thưa ông? Liệu nó
có ảnh hưởng gì đến chuyện trẻ con không có tư duy độc lập, mà thường bị hòa
vào đám đông?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Xã hội nào
cũng thế. Xã hội của bầy thú cũng thế. Nó sống được, tự tin được làvì vẻ đẹp
riêng của chính nó và vì những giá trị mà nó nghĩ rằng nó có. Nhưng nó tồn tại
được, thoát chết được bằng sự kín đáo của nó.
Hai trạng thái ấy chính là hai trạng thái khuyến khích hình
thành bản lĩnh của con người: yêu mình, tự tin vào bản lĩnh, sức mạnh, sự hoành
tráng của mình với kín đáo, khôn khéo, đi, bò, trườn dưới tên bay đạn lạc.
Về khía cạnh thứ hai, tư duy độc lập và nói ra tư duy độc lập
tùy thuộc môi trường vĩ mô. Nếu từ nhỏ không được diễn đạt tư duy độc lập, nếm
trải cái đúng và cái sai của nó, nếm trải sự ném đá và sự hoan hô trước mỗi một
tư duy độc lập được diễn đạt ấy, thì người ta sẽ không có kinh nghiệm.
Và nếu phải phê phán, hãy phê phán môi trường vĩ mô khiến trẻ
con không biết nói tiếng nói độc lập của mình, chứ không thể dồn sai lầm đó vào
khuyết tật có tính nhân chủng học của người Việt.
PV: -Như ông nói, đó là phản ứng tự nhiên. Vậy nguyên nhân nào
về mặt xã hội khiến phụ huynh Việt Nam hành xử theo cách như vậy?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Việc quảng bá
quá nhiều về tài năng, luôn luôn “nhắc nhở” các bậc phụ huynh rằng hiền tài là
nguyên khí quốc gia, đã làm hỏng người Việt. Coi nhân tài là "nguyên
khí" dẫn đến việc phụ huynh sẽ cố gắng để trong nhà mình có chút
"nguyên khí".
Và họ đành tự đánh lừa mình để yên tâm mà sống. Chúng ta nói quá
nhiều chuyện hiền tài là nguyên khí quốc gia, trong khi quên mất rằng con người
mới là nguyên khí của đời sống.
“’… Chúng ta đang biến vô đạo đức trở thành sản phẩm giáo dục”?
PV: - Dư luận đã lên tiếng khá nhiều về sự vô cảm thậm chí nhẫn
tâm với đồng loại như nạn thực phẩm bẩn, độc hại tràn lan ngày càng nhiều và
không có dấu hiệu suy giảm. Cái quả đắng này phải chăng nảy sinh từ những vấn
đề cơ bản trong giáo dục thế hệ tương lai hiện nay: nạn chạy trường, chạy điểm,
không chú ý giáo dục nhân cách sống…?
Ông Nguyễn Trần Bạt: - Ngay cả nơi
đào tạo tốt nhất như trường Havard thì thái độ, nhận thức, văn hóa cũng vẫn còn
có hạn chế, đầu ra của nó cũng không phải luôn luôn là sản phẩm tốt. Đó là điều
khiến người Mỹ thức tỉnh và hoan nghênh phát biểu: “Các em chẳng có gì đặc biệt
cả”.
Nói như vậy để thấy, những hiện tượng bạn nói ở trên không phải
là hệ quả trực tiếp của giáo dục. Chúng là hệ quả của một thứ quan trọng hơn
giáo dục, là cha đẻ của giáo dục: VĂN HÓA.
Nạn thực phẩm bẩn, độc hại tràn lan, lấy thịt lợn chết làm mắm
tép chưng thịt là một biểu hiện “rực rỡ” về sự thoái hóa đạo đức, thoái hóa văn
hóa của con người.
Nhưng điều đáng báo động hơn là, chúng không phải là trạng thái
hoang dã mà là trạng thái có giáo dục của tính hoang dã, trạng thái phát triển
ổn định và bền vững của trạng thái phi đạo đức của con người.
Con người đang chế tạo ra những sản phẩm phi đạo đức một cách
rất có trình độ. Những người không học tốt về hóa rất khó để có thể cho
melamine vào sữa.
Phải có trình độ khoa học và năng lực nhất định mới có thể tạo
ra trạng thái sữa có melamine, xay thịt trộn mắm tép thơm lừng để ngụy trang
thịt xúc vật chết. Chúng ta đang chểnh mảng trong việc giáo dục đạo đức cho nên
các hiện tượng vô đạo đức đã lẻn vào đời sống của nhà trường và đời sống của xã
hội.
Chúng ta rất đau khổ vì nền kinh tế của chúng ta những năm trước
tăng trưởng 7-8% mà năm nay có khi chỉ tăng được 5% thôi, nhưng chúng ta không
hề xấu hổ, không đau khổ trước việc chúng ta chế biến thịt súc vật chết để bán
cho mọi người. Chúng ta chỉ xấu hổ vì nghèo đi mà chúng ta quên mất xấu hổ vì
sự xấu đi về mặt đạo đức. Chuyện đó là chuyện quan trọng hơn tất cả những gì
chúng ta bàn ở trên.
Vậy mà cho đến thời điểm này, chưa có một tiếng kêu cứu có chất
lượng nhà nước nào, tổ chức nào, đặc biệt là tổ chức giáo dục. Tôi mong các vị
lãnh đạo ở các Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Bộ Công
Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông… hãy nghe tiếng kêu cứu này.
PV: -Trong một bài phỏng vấn mới đây, GS Hoàng Tụy cho rằng:
“Không thể nào có một nền kinh tế tăng trưởng lành mạnh dựa trên một nền văn
hóa suy đồi. Người ta lý giải chuyện đó là sự lệch pha giữa văn hóa và kinh
tế”. Ý kiến của một chuyên gia kinh tế như ông như thế nào?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi thích câu
nói ấy của bác Hoàng Tụy. Tôi khái quát vấn đề của bác Hoàng Tụy lên là: Không
thể xây dựng được bất kỳ cái gì tử tế trên cái nền đồi bại của văn hóa.
PV: -Theo cá nhân ông, làm thế nào để khắc phục được vấn đề
trên?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Câu
hỏi đó phải đi thường xuyên với con người, với tư cách là một nỗi niềm của mỗi
một con người. Rằng chúng ta đang làm đồi bại một nền văn hóa hay chúng ta là
thành viên của một nền văn hóa đồi bại.
Ra khỏi sự đồi bại về văn hóa bằng cách nào? Điều gì là động lực
của sự đồi bại hóa của nền văn hóa đến như vậy? Truyền thông có nghĩa vụ phải
làm thế nào để ý kiến của GS Hoàng Tụy đã được tôi khái quát hoá lên thành một
câu hỏi có mặt trong từng bữa cơm, giấc ngủ, từng nụ hôn của con người.
Tôi không khái quát hóa việc ra khỏi sự đồi bại về văn hoá như
thế nào? Vì mỗi người góp phần vào sự đồi bại hóa của nền văn hóa một cách khác
nhau, với những “công nghệ” khác nhau. Chúng ta chỉ cần thức tỉnh, rút các yếu
tố làm đồi bại nền văn hóa của mình ra khỏi xã hội, tự nhiên xã hội sẽ sạch sẽ.
Đọc thêm:
>> Bao nhiêu gà, nhím đi lạc vào nhà quan xã?
>> Bò đi “lạc” vào nhà cán bộ đã về lại với dân
>> Nhím cấp cho dân nghèo 'đi lạc' vào nhà quan xã
Đọc thêm:
>> Bao nhiêu gà, nhím đi lạc vào nhà quan xã?
>> Bò đi “lạc” vào nhà cán bộ đã về lại với dân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét