TIẾN LÀNH ĐỒN XA - TIẾNG DỮ CÒN ĐỒN XA HƠN

 Nguyễn Quốc Chính

Người ta bảo, “tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn còn xa hơn”. Vingroup chắc hiểu điều đó hơn ai hết. Bởi cứ mỗi lần báo cáo tài chính công bố, mạng xã hội lại dậy sóng: nào là nợ chồng chất, nào là xe lỗi, nào là nhân sự bỏ đi… Cái bóng tham vọng “hóa rồng” của tập đoàn lớn nhất Việt Nam giờ đây đang bị che phủ bởi hai đám mây đen kiện tụng: một vụ kiện 68 cá nhân và tổ chức trong nước vì “lan truyền thông tin sai sự thật”, và một vụ kiện tập thể ở Mỹ chống VinFast vì “gian lận chứng khoán”.

Hai vụ kiện, hai chiến trường pháp lý khác nhau, nhưng lại soi chiếu một câu hỏi chung: đâu là ranh giới giữa bảo vệ danh tiếng hợp pháp và việc bóp nghẹt phản biện chính đáng?

. Khi Vingroup đi kiện… cả thế giới

Ở Việt Nam, Vingroup đã đệ đơn kiện 68 cá nhân, tổ chức – từ những tài khoản TikTok, Facebook, YouTube cho đến… có tin đồn cả một số hãng báo quốc tế. Tội danh: tung tin “Vingroup sắp phá sản vì nợ 800 nghìn tỷ”, “xe VinFast là hàng Trung Quốc đội lốt Việt Nam”, hay “ông Phạm Nhật Vượng bỏ trốn”.

Nghe thì nghiêm trọng thật. Nhưng đặt câu hỏi ngược: cái gọi là “800 nghìn tỷ” có phải bịa đặt hoàn toàn không? Xin thưa: không. Báo cáo tài chính hợp nhất soát xét 6 tháng đầu năm 2025 của chính Vingroup công bố ngày 4/9/2025 ghi rõ nợ phải trả là 799.543 tỷ đồng. Vậy khác biệt chỉ nằm ở dấu phẩy, chứ đâu phải chuyện dựng đứng.

Điều đáng nói: luật pháp Việt Nam cho phép kiện để bảo vệ danh dự. Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015 và Điều 8 Luật An ninh mạng 2018 đều ghi rõ. Nhưng cái khó là chứng minh thiệt hại cụ thể. Nếu cổ phiếu VIC giảm vì tin đồn, thì cũng có thể giảm vì… chính báo cáo tài chính kia. Lấy cái gì để phân định?

Và khi một vụ kiện kéo tới 68 bị đơn, người ta có quyền nghi ngờ đây không còn đơn thuần là “bảo vệ danh tiếng”, mà là SLAPP (*)– chiến thuật kiện tụng để hù dọa, khiến ai còn định phân tích, bình luận phải “ngậm miệng”.

Vấn đề là SLAPP vốn bị cả thế giới chỉ trích. Ở Mỹ và châu Âu, người ta còn có luật chống SLAPP để bảo vệ báo chí và xã hội dân sự. Việt Nam thì chưa có. Thế nên, vụ kiện này có thể khiến nhà phân tích trong nước run tay, nhưng nếu lôi cả BBC, RFA hay Reuters vào danh sách, thì lại thành “tự bắn vào chân mình”. Bởi xin nhớ, BBC hoạt động theo Tu chính án số 1 ở Mỹ, Reuters theo Điều 10 Công ước Nhân quyền châu Âu. Kiện họ ở Việt Nam? Vô nghĩa. Kiện họ ở Mỹ, Anh? Vingroup chỉ có thể chuẩn bị túi tiền luật sư thật dày và tinh thần thua kiện.

. … thì ở Mỹ, VinFast lại bị kiện

Ngược với thế mạnh trong nước, trên đất Mỹ, VinFast đang phải ôm đơn hầu tòa. Hai hãng luật khét tiếng trong lĩnh vực chứng khoán, Pomerantz LLP và Robbins Geller Rudman & Dowd LLP, đã thay mặt cổ đông khởi kiện tại Tòa án Quận Đông New York (số 24-cv-02750).

Cáo buộc: VinFast và lãnh đạo đã phóng đại triển vọng, che giấu tình trạng thiếu vốn, và “vẽ vời” mục tiêu giao hàng. Năm 2023, VinFast chỉ giao 34.855 xe, trong khi hứa hẹn 40–50 nghìn. Giá cổ phiếu VFS thì lao dốc không phanh: từ 92 USD hồi tháng 8/2023 xuống 3,6 USD vào tháng 4/2024.

Bloomberg chỉ cần một bài báo ngày 15/10/2023 về chuyện VinFast phụ thuộc tài chính vào Vingroup là cổ phiếu rớt 18,17%. Ngày 18/1/2024, khi VinFast công bố không đạt mục tiêu giao hàng, cổ phiếu rơi thêm 25%. Thị trường Mỹ là vậy: chỉ một dòng tin đủ làm giá cổ phiếu “bốc hơi” hàng tỷ USD. Và khi cổ đông thấy tiền mình tan biến, họ có quyền kéo công ty ra tòa.

VinFast chắc sẽ viện dẫn “Safe Harbor” – tức là các dự báo tương lai được luật bảo vệ. Nhưng vấn đề là: làm sao thuyết phục tòa rằng dự báo ấy “thiện chí”, trong khi thực tế công ty lỗ 2,4 tỷ USD năm 2023 và phải sống nhờ vào vốn vay từ công ty mẹ?

Ở Mỹ, kiện tụng kiểu này không phải chuyện đùa. Nó có thể ngốn hàng trăm triệu USD bồi thường, chưa kể mất mát niềm tin từ nhà đầu tư. Và trong khi VinFast đang xây nhà máy 4 tỷ USD tại Bắc Carolina, uy tín lại bị bào mòn bởi một vụ kiện tập thể. Đó mới là thách thức thật sự.

. Hai chiến lược – một vấn đề

Nếu nhìn cả hai vụ kiện, có thể thấy rõ:

• Trong nước, Vingroup chọn cách “siết miệng” dư luận bằng kiện tụng.

• Ở Mỹ, VinFast buộc phải đối mặt với luật chơi minh bạch: công khai số liệu, chịu giám sát, và bị kiện nếu sai lệch.

Danh tiếng, tiếc thay, không thể dựng bằng đơn kiện. Nó chỉ bền nếu được xây bằng sự minh bạch và sản phẩm đủ sức tự bảo vệ mình.

Vingroup có thể thắng vài vụ kiện ở Việt Nam. Nhưng thử hỏi: khi thế giới gắn mác SLAPP, khi báo chí quốc tế khai thác vụ kiện để soi thêm, thì cái gọi là “bảo vệ danh tiếng” liệu có biến thành “tự làm xấu hình ảnh” hay không?

. Bài học từ “lằn ranh”

Cái lằn ranh giữa bảo vệ hợp pháp và đàn áp ngôn luận rất mong manh. Bước lệch một bước, doanh nghiệp có thể từ “nạn nhân tin giả” biến thành “thủ phạm bịt miệng xã hội”.

Thay vì đổ công kiện tụng, Vingroup/VinFast nên:

• Công bố số liệu chi tiết, minh bạch hơn về nợ và kế hoạch tài chính.

• Nâng chất lượng sản phẩm để lời chê tự nhiên bị phản bác.

• Với vụ kiện Mỹ, cân nhắc thỏa thuận ngoài tòa để tránh kéo dài thành cuộc chiến truyền thông bất lợi.

Chính phủ cũng nên suy nghĩ về luật chống SLAPP. Thị trường vốn muốn minh bạch thì không thể để nhà báo, nhà phân tích bị đe dọa chỉ vì dám đặt câu hỏi.

Trong thời đại toàn cầu hóa, danh tiếng không thể giữ bằng cách khóa miệng thiên hạ. Nó chỉ có thể giữ bằng sự thật, bằng việc doanh nghiệp dám đối diện với câu hỏi khó và chịu trách nhiệm trước công chúng.

Vingroup và VinFast muốn “hóa rồng”? Rồng không thể mọc cánh từ nỗi sợ bị phê bình. Chỉ khi nào dám để ánh sáng soi thấu, mới mong bay xa.

Danh tiếng có thể nhờ luật sư bảo vệ trong ngắn hạn, nhưng chỉ có sự minh bạch mới bảo vệ được trong dài hạn.

⸻

Số liệu dựa trên Báo cáo tài chính hợp nhất soát xét 6T/2025 của Vingroup (04/09/2025), hồ sơ vụ kiện tại Mỹ, và các nguồn tin công khai từ Bloomberg, RFA.